Značenje reči: Vaseljena

Vaseljena: Poreklo, značenje, upotreba i primeri

Šta znači reč: Vaseljena?

Reč vaseljena u osnovnom značenju označava celokupan svemir, kosmos, sve što postoji – od najmanjih čestica do najudaljenijih galaksija. Ona obuhvata sve vidljive i nevidljive delove stvarnosti, materijalne i duhovne. U nekim kontekstima, naročito u starijem jeziku i crkvenoj terminologiji, koristi se i u značenju čitav svet, sva tvorevina, svekoliko ljudstvo.

Da bismo bolje razumeli, možemo razlikovati nekoliko nivoa značenja:

1. Kosmičko značenje – označava univerzum u celini, prostor i vreme u kome se odvija sve postojanje.
2. Religijsko značenje – u hrišćanskoj tradiciji označava celokupnu tvorevinu koju je stvorio Bog.
3. Metaforičko značenje – upotrebljava se u književnosti i govoru kada se želi naglasiti sveobuhvatnost, ogromnost ili beskonačnost nečega.
4. Svakodnevno značenje – ponekad se koristi u prenesenom smislu, kada neko želi da kaže da je nešto “najvažnije na svetu” ili “toliko veliko da nema granica”.

Dakle, vaseljena nije samo reč za svemir, već ima i simboličku i poetsku dimenziju.

Poreklo reči: Vaseljena

Reč vaseljena potiče iz staroslovenskog jezika i složenica je od dve reči: “vas” što znači sav, ceo, potpun i “selena/selena” što označava naseljeno, obitavano.

U najstarijem smislu, termin je označavao sve naseljene krajeve sveta, odnosno ceo poznati svet u kome žive ljudi. Tokom vekova, značenje se proširilo i dobilo kosmičku dimenziju – pa se danas pod tim pojmom podrazumeva čitava tvorevina, svemir kao celina.

U hrišćanskoj terminologiji, reč se posebno ustalila u bogoslužbenim tekstovima, gde označava “sve stvoreno” i “celokupno čovečanstvo”. Tako, na primer, u crkvenim pesmama i molitvama se kaže da je “Gospod stvorio svu vaseljenu”.

U savremenom jeziku, iako je reč arhaičnija i ređe se koristi, zadržala je tu svoju sveobuhvatnu širinu značenja.

Upotreba reči: Vaseljena

Reč se najčešće koristi u svečanom, književnom ili religijskom jeziku. Nije deo svakodnevnog govora, ali kada se upotrebi, ona nosi snažan i svečani ton.

Možemo je pronaći u nekoliko tipičnih konteksta:

1. U književnosti – da se naglasi veličina i beskonačnost univerzuma ili sveobuhvatnost života.
2. U crkvenim spisima i bogoslužju – da označi sve stvoreno, čitav svet pod božanskom vlašću.
3. U govoru – kada neko želi da kaže da je nešto jedinstveno i ogromno (“on mi znači kao cela vaseljena”).
4. U naučnom i filozofskom diskursu – ređe, ali se može naći kao sinonim za kosmos, posebno u prevodima starih tekstova.

Sinonimi i antonimi

Sinonimi:

• Svemir – najčešći savremeni ekvivalent.
• Kosmos – grčkog porekla, koristi se u nauci i filozofiji.
• Univerzum – latinskog porekla, najbliži sinonim u naučnom smislu.
• Svet – u kontekstu čovečanstva ili ljudskog života.

Antonimi:

• Ništavilo – potpuni nedostatak postojanja.
• Praznina – stanje bez sadržaja, suprotnost punini i sveobuhvatnosti.
• Haos – u antičkom smislu pre-stvaranja, kada još nije postojala uređena tvorevina.

Primeri upotrebe

1. U toj knjizi opisano je kako je nastala vaseljena i kako se razvijala kroz milijarde godina.
2. On joj je rekao da mu ona znači koliko i cela vaseljena.
3. Naučnici neprestano istražuju tajne koje skriva beskonačna vaseljena.
4. Čitava vaseljena kao da se ogledala u njenim očima.
5. U molitvama se često pominje da je Bog stvorio svu vaseljenu.
6. Pesnik je u svom stihu opisao ljubav kao najveću silu u celoj vaseljeni.
7. Čini mu se da su se protiv njega urotila sva bića i sve sile vaseljene.
8. Deca su radoznalo gledala slike planeta i galaksija, diveći se lepoti vaseljene.
9. Neki filozofi su tvrdili da je čovek mali deo ogromne vaseljene, ali i njen odraz.
10. Kada je posmatrao noćno nebo, imao je osećaj da mu se cela vaseljena približila.

Zanimljivosti

• U pravoslavnim bogosluženjima često se koristi izraz “Spasitelju sveta i vaseljene”, što naglašava univerzalni značaj Hrista.
• U starim srpskim pesmama i epovima reč je imala posebnu težinu jer je nosila osećaj veličine i sveobuhvatnosti.
• Iako je danas ređa u svakodnevnom govoru, mnogi pisci i pesnici je svesno koriste da bi svojim tekstovima dali svečani i arhaični ton.
• U filozofiji i metafizici reč je često korišćena kao pandan grčkoj reči “kosmos” i latinskoj “universum”.

Zaključak

Reč vaseljena je snažna, bogata i višeslojna. Ona u sebi nosi i naučno značenje – kao sinonim za svemir, i duhovno značenje – kao sve što postoji, od materijalnog do duhovnog sveta. Pored toga, ima i poetsku snagu, jer svojom zvučnošću i starinskim prizvukom ostavlja dubok utisak.

Korišćenje ove reči daje govoru svečanost, dubinu i širinu. Ona nas podseća da je čovek samo mali deo beskonačnog prostranstva, ali i da je deo jedne velike, skladne celine koju zovemo vaseljena.